Sampling i prawa pokrewne – wyrok TSUE – C 476/17
29 lipca br. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał w trybie prejudycjalnym ważne orzeczenie dotyczące praw pokrewnych w zakresie praw producentów fonogramów oraz samplingu.
Sprawa, w jakiej doszło do wydania orzeczenia, osadzona była w następującym stanie faktycznym. W 1977 r. grupa muzyczna Kraftwerk wydała fonogram, na którym znajdował się utwór Metall auf Metall. W 1997 roku niemiecki producent Pelham GmbH pobrał i wykorzystał w swoim utworze Nur mir prawie 2 sekundowy wycinek sekwencji rytmicznej (sampel) ze wskazanego utworu. Sampel został zapętlony, tworząc główną linie rytmiczną nowej piosenki. W 1999 roku sprawa trafiła na wokandę.
W pierwszej kolejności TSUE musiał zmierzyć się z problemem wykorzystywania cudzej twórczości bez zgody producenta fonogramu oraz samej wykładni pojęcia „kopiowania” fonogramu. Orzekał więc w przedmiocie tego, czy wykorzystanie krótkiego wycinka utworu muzycznego przy stworzeniu nowego można uznać za naruszenie praw producenta. Jak wynika z dyrektywy 2001/29 „Państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo: (…) c) dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów”. Jak zauważył Trybunał, prawo przysługujące producentom jest więc bezwzględne i w każdym wypadku wykorzystanie sampla bez ich uprzedniej zgody będzie bezprawne, a państwa członkowskie nie mają w tym przedmiocie swobody prawotwórczej. Co ciekawe, Trybunał jednocześnie stwierdził, że dyspozycji tej nie podlega wykorzystanie w nowym utworze sampla, jeżeli zostanie on tak zmieniony, że jego brzmienie pozostanie nierozpoznawalne dla ucha. Dozwolone jest więc korzystanie w muzyce z dotychczasowego dorobku kultury, o ile próbka w sposób znaczący zostanie zmodyfikowana.
W kwestii kopiowania, którego definicję zawiera dyrektywa 2006/115, TSUE potwierdził stanowisko Rzecznika Generalnego TSUE Macieja Szpunara, który w grudniu 2018 roku wydał w przedmiotowej sprawie opinię. Istota kopiowania fonogramu polega bowiem na tym, że podmiot w sposób nielegalny powiela istniejący już fonogram, celem jego zastąpienia. Naruszenie praw producenta fonogramu objawia się w takim wypadku w tym, że działanie to uderza w sposób istotny w poczynione przez niego nakłady organizacyjne i inwestycje finansowe, ograniczając uzyskiwane korzyści. Pobranie sampla, będącego z zasady krótkim wycinkiem utworu, i wcielenie go do nowego, utrwalonego później na fonogramie, nie ma zaś na celu podrobienia już istniejącego fonogramu, tym samym nie stanowi jego kopii i przepis dyrektywy 2006/115 nie znajdzie w przedmiotowej sprawie zastosowania.
W jednym z pytań prejudycjalnych sąd wyraził także swoją wątpliwość, czy sampling mieści się w granicach prawa cytatu. Tutaj ponownie TSUE przywołał dyrektywę 2001/29, która zawiera zamknięty katalog wyjątków i ograniczeń, jakim podlegają prawa wyłączne, jakimi dysponują autorzy i, przez analogię, także producenci fonogramów. Państwa nie mogą kształtować tych wyjątków odmiennie, niż stanowi o nich dyrektywa. By dane działanie można było uznać za mieszczące się w ramach prawa cytatu, wycinek utworu muzycznego musi zostać wykorzystany w określonym celu, nawiązywać dialog z utworem macierzystym, czy też konfrontować go. Prawo cytatu zezwala bowiem na wykorzystanie fragmentu cudzej twórczości w takich celach jak krytyka lub recenzja. Co więcej, cytat korzysta z wycinka utworu w niezmienionej postaci, co tym bardziej nie przystaje do zjawiska samplingu, w którym urywki utworów zostają z reguły zremiksowane i modyfikowane.
Na koniec TSUE wypowiedział się w przedmiocie relacji między samplingiem, prawem producentów fonogramów, a wolnością sztuki, gwarantowaną już na poziomie Karty Praw Podstawowych. Otóż, w ocenie Trybunału, prawo autorskie i jego ograniczenia stanowią balans między prawami podstawowymi, a prawami bezwzględnymi, takimi jak prawo własności, do którego zalicza się prawo własności intelektualnej. Wprowadzenie ograniczeń wolności sztuki stanowi ochronę uzasadnionych interesów podmiotów zaangażowanych w jej tworzenie, tak więc również producentów fonogramów. Zasada wyłącznego prawa producentów do zezwalania na wykorzystywanie także fragmentów fonogramów nie jest więc w ocenie Trybunału sprzeczna z prawami podstawowymi.
Omówiona sprawa jest o tyle ciekawa, że dotyczy ona nie praw autorskich podmiotów uprawnionych, ale praw pokrewnych producentów fonogramów. Dotychczasowe wypowiedzi doktryny czy judykatury skupiały się raczej na ocenie granic samplingu w ramach prawa cytatu – z perspektywy praw twórców/uprawnionych, a nie praw producentów. Jak się wydaje orzeczenie to wprowadza znak równości między naruszeniem dla obu kategorii podmiotów dając zielone światło w dochodzeniu roszczeń, w przypadku gdyby stwierdzono przekroczenie granic prawa cytatu.
Zobacz też:
Wyrok czeskiego sądu w sprawie dzieła wygenerowanego przez sztuczną inteligencję
Sztuczna inteligencja coraz lepiej radzi sobie w sektorze muzyki, literatury, a także de facto w większości dziedzin wymagających do tej pory zastrzeżonego do tej pory wyłącznie dla człowieka twórczego podejścia do dowolnego zadania, czy zagadnienia. Kwestią czasu...
Unieważnienie praw do znaku towarowego ze względu na renomę znaku wcześniejszego
Flegamina, występująca w postaci syropu jak i tabletek, jest powszechnie znanym w Polsce lekiem, przeznaczonym do zwalczania infekcji górnych dróg oddechowych. Reklamy tego wyrobu farmaceutycznego od wielu lat są w prasie czy telewizji. Zaskoczenia nie powinna zatem...
Długo wyczekiwany AI Act przyjęty przez Parlament Europejski
Uchwalenie AI ACT 13 marca 2024 r. Parlament Europejski przyjął Akt w sprawie sztucznej inteligencji (tzw. AI Act), stanowiący od dłuższego czasu istotny obiekt uwagi wielu firm technologicznych. Za przyjęciem AI Act zagłosowała znaczna większość...
Kontakt
Zapraszamy do kontaktu lub wizyty w naszej kancelarii
Warszawa
ul. Sobieszyńska 35,
00-764 Warszawa
tel. +48 664 948 372