Obrót podrobionymi środkami ochrony roślin stanowi nie tylko negatywne zjawisko gospodarcze, ale przede wszystkim jest dużym zagrożeniem dla życia i zdrowia ludzi oraz dla środowiska naturalnego. Używanie fałszywych środków ochrony roślin o nieznanym składzie, często wytworzonych w warunkach nieodpowiadających standardom i z niebezpiecznych substancji, może doprowadzić do wyrządzenia ogromnych szkód w świecie roślinnym, zatrucia zwierząt, a nawet ludzi.

Nowelizacją z lutego 2020 roku (zmiany weszły w życie 14 marca 2020 roku) do ustawy z dn. 8 marca 2013 roku o środkach ochrony roślin dodane zostały przepisy wprowadzające odpowiedzialność karną związana z obrotem nielegalnymi ŚOR. Dotychczas odpowiedzialność ta mogła być egzekwowana jedynie na podstawie innych ustaw: Kodeksu karnego, Prawa własności przemysłowej, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Nie oznacza to jednak, że po wejściu w życie nowelizacji ustawa o ŚOR stanowi wyłączną podstawę dla karania sprawców czynów związanych z nielegalnymi ŚOR; przeciwnie, czyny w niej opisane mogą być kwalifikowane kumulatywnie z typami ujętymi w odrębnych regulacjach.

Dodany nowelizacją z lutego 2020 roku art. 75c ustawy o ŚOR penalizuje wytwarzanie, konfekcjonowanie, wprowadzanie do obrotu, a także przemieszczanie, składowanie i stosowanie podrobionego środka ochrony roślin, produktu imitującego środek ochrony roślin oraz środka ochrony roślin niedopuszczonego do stosowania w żadnym państwie członkowskim UE ani państwie trzecim.

Definicję podrobionego środka ochrony roślin zawiera art. 2 pkt 26 ustawy o ŚOR, w myśl którego środkiem takim jest środek ochrony roślin, z wyłączeniem środka ochrony roślin z niezamierzoną wadą jakościową, przedstawiany jako środek, który uzyskał zezwolenie na wprowadzanie do obrotu w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jakikolwiek składnik określony w dokumentacji dotyczącej tego środka ochrony roślin został usunięty w całości lub w części, dodany lub zmieniony, lub który został wytworzony przez podmiot inny niż wskazany w tej dokumentacji. Ustawa nie zawiera definicji legalnej pozostałych dwóch pojęć użytych w przepisie art. 75c (produktu imitującego środek ochrony roślin oraz środka ochrony roślin niedopuszczonego do stosowania w żadnym państwie członkowskim UE ani państwie trzecim), co oznacza, że interpretować należy je literalnie. W praktyce Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) wypracowano jednak definicję środka imitującego, zgodnie z którą środkiem takim jest środek podszywający się pod środek ochrony roślin, lecz nieposiadający jego właściwości (np. będący klejem, olejem, rozpuszczalnikiem, zwykłą wodą…).

Karalnym konfekcjonowaniem w rozumieniu ustawy jest pakowanie lub przepakowywanie, lub etykietowanie, lub przeetykietowywanie środka ochrony roślin (art. 2 pkt 18 ustawy o ŚOR), z kolei wprowadzaniem do obrotu na gruncie tej ustawy jest posiadanie do celów sprzedaży we Wspólnocie, w tym oferowanie do sprzedaży lub innej formy przekazania, za opłatą lub bezpłatnie, oraz sprzedaż, dystrybucję i inne formy przekazania, z wyjątkiem zwrotu poprzedniemu sprzedawcy, jak również wprowadzanie do swobodnego obrotu na terytorium Wspólnoty (art. 2 pkt 10 ustawy o ŚOR).

Art. 75c ustawy o ŚOR może pozostawać w zbiegu kumulatywnym (art. 11 k.k.) z wieloma przestępstwami określonymi w Kodeksie karnym (między innymi czynami ujętymi w art. 165, art. 171, art. 182, art. 306), a także – co szczególnie interesujące z perspektywy prawa własności intelektualnej – z art. 305 ustawy z dn. 30 czerwca 2000 roku – Prawo własności przemysłowej.

Art. 305 ust. 1 p.w.p. penalizuje zachowania podjęte w celu wprowadzenia towaru do obrotu polegające na oznaczaniu ich podrobionym znakiem towarowym lub zarejestrowanym znakiem towarowym, którego nie ma się prawa używać, a także zachowania polegające na dokonywaniu obrotu oznaczonymi takimi znakami towarami. Ustęp 2 tego artykułu przewiduje tzw. przypadek mniejszej wagi, z kolei ustęp 3 – sytuację, gdy sprawca z czynu określonego w ust. 1 uczynił sobie stałe źródło dochodu albo dopuszcza się tego czynu w stosunku do towaru o znacznej wartości.

Definicję podrobionego znaku towarowego zawiera art. 120 ust. 3 pkt 3 p.w.p., w myśl którego są nimi użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym. Pod pojęciem dokonywania obrotu rozumieć należy penalizację każdego etapu obrotu towarem (postanowienie SO w Warszawie z dn. 13 marca 2014 roku, sygn. IX Kz 149/14). Stałe źródło dochodu nie posiada swojej definicji legalnej. W orzecznictwie wskazuje się, że o stałości świadczy między innymi długotrwałość tego procederu, a bez znaczenia pozostaje to, czy sprawca ma jeszcze jakieś inne źródła dochodu (wyrok SR w Toruniu z dn. 7 kwietnia 2022 roku, sygn. II K 1875/21). Osiągany dochód może być nawet niewielki (wyrok SN z dn. 19 lutego 1966 roku, sygn. I KR 213/65). Niemożliwe jest przyjęcie spełnienia tej przesłanki, jeżeli sprawca nie uzyskał żadnej korzyści majątkowej (wyrok SO w Warszawie z dn. 19 listopada 2020 roku, sygn. XVIII K 318/19). Z kolei towar o znacznej wartości interpretować należy przez pryzmat definicji z art. 115 §5 k.k., w myśl której mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 tysięcy złotych.

Najprawdopodobniej art. 75c ustawy o ŚOR oraz art. 305 p.w.p. w większości przypadków pozostawać będą w zbiegu. Łatwo wyobrazić sobie przykładowo sytuację, gdy sprawca wytwarzając, konfekcjonując lub wprowadzając do obrotu podrobiony środek ochrony roślin jednocześnie (w ramach tego samego zachowania) wprowadza do obrotu towary oznaczone podrobionym znakiem towarowym. Jeśli podrobiony środek ochrony roślin oznaczony będzie równocześnie podrobionym znakiem towarowym (aby jak najlepiej „podszywać się” w oczach konsumenta pod prawdziwy środek ochrony roślin), to sprawca jednym i tym samym zachowaniem (wprowadzaniem do obrotu) wypełni znamiona obu przestępstw jednocześnie, co zobliguje organ procesowy do przyjęcia w kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu obu przepisów i „połączenia ich” mechanizmem z art. 11 k.k. Przykłady takie można mnożyć.

Wierzymy, że nowe przepisy karne znacząco zwiększą ochronę przed nielegalnymi pestycydami na polskim rynku. Ważne jest, aby we wniosku o ściganie lub zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wskazać wszystkie przepisy prawa, które mają zastosowanie w danej sprawie, aby ułatwić prowadzenie postępowań i przeciwdziałać ich umorze przygotowawczego w oparciu o wszystkie przepisy, które mogą być stosowane w danej sprawie. Do tej pory wiele postępowań przygotowawczych było umarzanych, a jednym z powodów wskazywanych przez organy ścigania był brak przepisów związanych bezpośrednio z podrabianymi środkami ochrony roślin. Ustawodawca wykonał swoje zadanie, teraz nadszedł czas, aby policja i prokuratura wdrożyły nowe przepisy!