Ważnym zagadnieniem dla stron w postępowaniu spornym jest kwestia ekonomii procesu. Chodzi tutaj nie tylko o kwoty zasądzane na poczet odszkodowania, ale także zwrot kosztów stronie, która postępowanie wygrywa przez stronę przegrywającą. W tym zakresie dużą, a być może największą, częścią kosztów postępowania jest wynagrodzenie pełnomocników. Na temat problematyki dotyczącej uzasadnionego obciążenia strony przegrywającej kosztami pełnomocnika wypowiedział się niedawno Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dokonując wykładni art. 14 i 3 Dyrektywy 2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej.

Wyrok warto przywołać również w kontekście zwrotu kosztów pełnomocników, który jest zasądzany w postępowaniach toczących się przed polskimi sądami w sprawach własności intelektualnej. Sumy zasądzane w Polsce można najczęściej uznać za symboliczne, co z pewnością jest sprzeczne z celami i przepisami ww. Dyrektywy.

Wyrok Trybunału z dnia 28 kwietnia 2022 r. w sprawie C‑531/20

Postępowanie krajowe dotyczyło naruszenia przez NovaText unijnych znaków towarowych Uniwersytetu w Heidelbergu. Spór zakończył się ugodą sądową na korzyść Uniwersytetu i druga strona została obciążona kosztami postępowania. Sąd ustalił kwotę podlegającą zwrotowi na 10 tys. euro, z czego prawie połowa, tj. 4800 euro, tytułem kosztów rzecznika patentowego. Co ciekawe, głównym pełnomocnikiem powoda był adwokat, który kontaktował się z klientem i ustalał kolejne etapy współpracy, a nie wspomniany rzecznik. Powód argumentował jednak, że rzecznik brał czynny udział w postępowaniu i jego wiedza przyczyniła się do pozytywnego rozstrzygnięcia całego sporu. Pozwany twierdził zaś, że obecność rzecznika w tym postępowaniu nie była konieczna i nie powinien ponosić przez to dodatkowego kosztu.

Pozwany zaskarżył postanowienie sądu pierwszej instancji o zasądzeniu kosztów postępowania na ww. kwotę. Sąd drugiej instancji oddalił ten wniosek i argumentował, że przepisy niemieckie oraz ich wykładnia uniemożliwiają sądowi badanie, czy obecność rzecznika patentowego w sprawie była niezbędna do jej rozstrzygnięcia. Pozwana spółka przytaczała jednak, że badanie to jest kluczowe w momencie, gdy uprawdopodobniona wydaje się być „zbędność” dodatkowego pełnomocnika w postaci rzecznika patentowego, w momencie gdy dane czynności może podjąć adwokat.

Następnie pozwany wniósł skargę do Bundesgerichtshof (Federalnego Trybunału Sprawiedliwości), ponownie podnosząc, że niemieckie przepisy oraz ich wykładnia przytoczona przez sąd drugiej instancji są niezgodne z Dyrektywą 2004/48/WE sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej. Sąd niemiecki zwrócił się więc do TSUE z pytaniem prejudycjalnym, jak należy rozumieć relację przepisów państwowych do unijnych.

Zgodnie z art. 14 ww. Dyrektywy, rozsądne i proporcjonalne koszty sądowe oraz inne wydatki poniesione przez stronę wygrywającą są pokrywane przez stronę przegrywającą. TSUE skupił się więc na wykładni tych klauzul generalnych i w kontekście przytoczonego stanu faktycznego stwierdził, że sąd krajowy musi mieć możliwość dokonania oceny, w każdym przypadku i przy uwzględnieniu stanu faktycznego danej sprawy, czy koszty sądowe poniesione przez stronę wygrywającą są rozsądne i proporcjonalne. Przepisy krajowe nie mogą uniemożliwiać dokonania oceny i przewidywać automatyzmu. Należy się z taką oceną w pełni zgodzić.

Należy również zgodzić się z oceną Trybunału, że wygórowanie wynagrodzenia dla pełnomocników można uznać za sprzeczne z prawem i zasadami słuszności. Zgodnie z art. 3 ww. Dyrektywy, środki niezbędne do stosowania praw własności intelektualnej nie mogą być nadmiernie skomplikowane i kosztowne. Jednak – jak wskazał sam Trybunał –  przepisów o zwrocie kosztów za wynagrodzenie pełnomocnika nie można również interpretować na niekorzyść uprawnionych, aby nie zniechęcić ich do dochodzenia ochrony swych praw. Wprowadzane przez Państwa Członkowskie środki muszą mieć również charakter odstraszający potencjalnych naruszycieli. Naruszyciel winien w całości ponieść skutki swojego działania (Wyrok TSUE z 18 października 2011 r., C-406/09). Możliwe jest przy tym wprowadzenie przez porządki krajowe pewnych ryczałtowych stawek. Zwrot kosztów musi być jednak rozsądny, a maksymalne kwoty, których można żądać w ramach kwot ryczałtowych nie  mogą być zbyt niskie (Wyrok TSUE z 28 lipca 2016 r., C-757/15).

W Polsce w postępowaniu administracyjnym i cywilnym obowiązują ryczałtowe wynagrodzenia zależne od wartości przedmiotu sporu lub za określone rodzaje spraw.[1] Dla przykładu w sprawach o naruszenie patentu, znaku towarowego, czy praw do wzory przemysłowego,  minimalna kwota zwrotu kosztów zastępstwa procesowego to 1680 zł. Może ona być zasądzana do sześciokrotnej wysokości, o ile sprawa jest skomplikowana. Sądy jednak rzadko zasądzają istotną wielokrotność kwoty minimalnej, a zwrot kosztów zastępstwa procesowego w ww. kwocie minimalnej to przecież zwrot symboliczny. Powoduje to, że koszt postępowań w sprawach o naruszenie praw własności intelektualnej istotnie obciąża uprawnionego, co jest sprzeczne z zasadami przyjętymi w Dyrektywie. Powoduje również, że naruszyciele nie zawierają ugód i decydują się na spór sądowy, gdyż mają świadomość, że nie obciążą ich nadto koszty postępowania sądowego.

Chociaż polskie przepisy prawa własności intelektualnej ulegają nowelizacjom i – co do zasady – są zharmonizowane z regulacjami unijnymi, próżno szukać wśród nich tych, które należycie regulowałyby ww. kwestie. Zmiany w polskim prawie w zakresie zwrotu kosztów pełnomocników przez naruszycieli praw własności intelektualnej są konieczne, aby zwiększyć efektywność ochrony tych praw.

1) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych – wydane na podstawie art. 22⁵ ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych;

2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – wydane na podstawie art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze.

3) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 kwietnia 2017 r. w sprawie opłat za czynności rzeczników patentowych.

4) Ustawa z dnia 30 grudnia 1950 r. Przepisy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

5) Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych.