20 września 2024 r. weszła w życie nowelizacja Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upapp), która dostosowuje przepisy do wymogów unijnych.

Długo wyczekiwana nowelizacja wchodzi w życie z ponad trzy letnim opóźnieniem. Państwa członkowskie miały bowiem czas na wprowadzenie przepisów niezbędnych do wykonania ww. dyrektyw do 7 czerwca 2021 r. (art. 12 ust. 1 Dyrektywy SATCAB II oraz art. 29 ust. 1 Dyrektywy DSM).

Nowelizacja dostosowuje przepisy do:

• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z dnia 17 kwietnia 2019 r. ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych (Dyrektywa SATCAB II);
• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (Dyrektywa DSM).

Odpowiedzialność platform internetowych

Jednym z kluczowych elementów nowelizacji jest zmiana odpowiedzialności dostawców usług udostępniania treści online. Platformy internetowe, które bez wymaganej zgody uprawnionego dokonały publicznego udostępnienia utworu zamieszczonego przez osobę trzecią, będą od teraz ponosić odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich.

Zwolnienie od odpowiedzialności będzie jednak możliwe jeśli platforma internetowa wykaże, że:

• dołożono należytej staranności, aby uzyskać zgodę na publikację od uprawnionego oraz
• dołożono należytej staranności, aby uniemożliwić dostęp do tego utworu, jeżeli uprawniony przekazał platformie internetowej informacje odpowiednie i niezbędne do osiągnięcia tego celu, pozwalające w szczególności na ustalenie uprawnionego i identyfikację utworu z uwzględnieniem dostępnych środków technologicznych oraz
• działanie podjęto niezwłocznie po otrzymaniu od uprawnionego należycie uzasadnionego żądania zablokowania dostępu do tego utworu lub usunięcia go ze swoich stron internetowych, a także dołożono należytej staranności, aby uniemożliwić dostęp do tego utworu w przyszłości, jeżeli uprawniony przekazał platformie stosowne informacje (art. 22 (2) ust. 1 upapp).

Konieczność wykazania ww. okoliczności będzie jednak zróżnicowana i zależna od okresu przez jaki platforma internetowa prowadzi działalność, od wysokości przychodów lub od miesięcznej liczby odwiedzających (art. 22(2) ust. 2 upapp). Oceny, czy dany dostawca usług udostępniania treści online spełnił przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności dokonuje się, biorąc pod uwagę wszystkie istotne okoliczności sprawy, takie jak m.in. rodzaj i skala świadczonych usług, krąg usługobiorców czy dostępność (art. 22(3) ust. 3 upapp). Zwolnienie od odpowiedzialności może zatem okazać się trudniejsze w przypadku największych platform internetowych.

Nowelizacja ma zatem sprawić, że platformy internetowe jak np. YouTube czy Google będą musiały aktywnie monitorować publikowane treści i podejmować działania zapobiegające naruszeniom praw autorskich.

Zmiany w zakresie wynagrodzenia twórców

Kolejnym ważnym elementem nowelizacji jest wprowadzenie zmian w zakresie wynagrodzenia twórców. Dodany art. 21(4) upapp zapewnia twórcom utworu literackiego, publicystycznego, naukowego, muzycznego lub słowno-muzycznego uprawnienie do stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Analogiczne uprawnienie przyznano również współtwórcom utworów audiowizualnych oraz artystom wykonawcom (art. 70 ust. 2(1) pkt 5 upapp). Wskutek zmian, twórcom zagwarantowano zatem niezbywalne prawo do tantiem za wykorzystanie ich utworów w Internecie.

Zmianą w przepisach dotyczących wynagrodzenia twórców jest również podkreślenie, że należne twórcy wynagrodzenie ma być godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (art. 43 ust. 2 upapp). Doprecyzowano zatem mierniki wysokości wynagrodzenia twórców, wprowadzając ponadto domniemanie, zgodnie z którym wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi godziwego (art. 43 ust. 3 upapp).

W praktyce oznacza to, że tantiemy nie mogą być już ustalane w sposób nieadekwatny do zysków uzyskiwanych przez wydawców, producentów czy platformy cyfrowe.

Zmianie uległa również instytucja tzw. klauzuli bestsellerowej (art. 44 upapp). Z nowego brzmienia przepisu wynika, że twórca będzie mógł żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd, w przypadku gdy wynagrodzenie twórcy będzie niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych.

Istotne zmiany wprowadzono również w zakresie praw twórców do otrzymywania informacji od osoby, na którą przeniesione zostały autorskie prawa majątkowe, lub od osoby, której twórca udzielił licencji. W wyniku zmian, twórcom będzie przysługiwało prawo do regularnego otrzymywania od ww. osób informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania. Zmiana ma umożliwić ocenę wartości pracy twórcy i pomóc w skutecznym negocjowaniu wyższego wynagrodzenia.

Podsumowanie

Oprócz wyżej opisanych zmian, nowelizacja wprowadza m.in. nowe przepisy dotyczące ochrony prawnej wydawców prasowych oraz rozszerza zakres dozwolonego użytku utworów w celach edukacyjnych i badawczych.

Zdaniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego nowelizacja prawa autorskiego jest jedną z najkorzystniejszych w Europie z punktu widzenia twórców. Niewątpliwie wprowadzone zmiany stanowią krok w kierunku unowocześnienia przepisów prawa autorskiego w Polsce. Nie zrealizowano jednak pierwotnych planów wprowadzenia regulacji dotyczących eksploatacji utworów z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Przepisy te zostały ostatecznie wyłączone z niniejszej nowelizacji i mogą wymagać odrębnych regulacji w przyszłości.