Zapowiedziane na IV kwartał 2021 roku uchwalenie nowej ustawy Prawo własności przemysłowej może przynieść rewolucję w wielu sprawach. Jedną z rzeczy, która ma zostać zmieniona jest procedura rejestracji krajowych oznaczeń geograficznych, służących do oznaczania produktów rzemieślniczych i przemysłowych. Niewiele jeszcze wiadomo jak mają wyglądać zmiany poza tym, że mają iść w kierunku uproszczenia i zwiększenia atrakcyjności procedury. Oprócz tego zapowiedziane zostało także stworzenie jednolitej regulacji dotyczącej produktów rolnych i środków spożywczych, napojów spirytusowych oraz win. Oznaczenia tych produktów uregulowane są przepisach unijnych rozporządzeń, jednak niektóre kwestie, takie jak krajowa procedura zgłoszeniowa czy kontrola zgodności produktów ze specyfikacją pozostawione zostały ustawodawcom poszczególnych państw członkowskich.

Obecnie powyższe regulacje zawarte są w trzech ustawach sektorowych – ustawie z 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, ustawie z 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich oraz ustawie z 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. Regulacje te mają zostać ujednolicone. Przyjęcie nowych przepisów w tej kwestii również jest zaplanowane jest na IV kwartał 2021 roku.

Oznaczenia geograficzne – co to takiego?

Oznaczenia geograficzne, podobnie jak znaki towarowe, służą do odróżniania towarów w obrocie. Znaki towarowe wskazują na pochodzenie towaru z konkretnego przedsiębiorstwa i dzięki temu umożliwiają konsumentom zakup dóbr, których producent cieszy się dobrą opinią. Źródłem takiej opinii może być zarówno doświadczenie samego konsumenta, który wcześniej nabył towary od tego samego przedsiębiorcy i był zadowolony z zakupu jak i polecenia innych osób, a także działania reklamowe samego producenta. Jakość produktu może jednak zależeć nie tylko od tego, kto go wyprodukował, ale też od tego, gdzie został wytworzony. W szczególności w przypadku produktów rolnych jakość często uwarunkowana jest specyficznymi warunkami geograficznymi związanymi z klimatem, właściwościami gleby czy kultywowanymi na danym obszarze od wielu lat tradycjami.

Oznaczenia zwykłe

Wyróżniamy oznaczenia geograficzne zwykłe oraz kwalifikowane. Oznaczenie zwykłe to po prostu wskazanie skąd pochodzi produkt bez wskazywania na jego szczególną jakość z tym związaną. Takie oznaczenia, podobnie jak niezarejestrowane znaki towarowe, chronione są przepisami Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (u.z.n.k.). Zgodnie z art. 8 u.z.n.k. czynem nieuczciwej konkurencji jest opatrywanie towarów lub usług fałszywym lub oszukańczym oznaczeniem geograficznym wskazującym bezpośrednio albo pośrednio na kraj, region lub miejscowość ich pochodzenia albo używanie takiego oznaczenia w działalności handlowej, reklamie, listach handlowych, rachunkach lub innych dokumentach.

Oznaczenia  kwalifikowane – system krajowy i unijny

Oznaczenia kwalifikowane wskazują natomiast na pochodzenie towaru oraz jego szczególne cechy związane z tym pochodzeniem. Oznaczenia takie podlegają rejestracji i są uregulowane zarówno na szczeblu krajowym jak i unijnym. Obecnie najistotniejsze znaczenie mają w praktyce oznaczenia unijne, gdyż są one zarezerwowane dla oznaczania produktów rolnych oraz spożywczych, a ich właściwości w największym stopniu zależą od miejsca pochodzenia. Oznaczenia krajowe mogą natomiast służyć do oznaczania produktów rzemieślniczych i przemysłowych takich jak np. koronki z Koniakowa, porcelana z Ćmielowa czy kierpce. Rejestracją krajowych oznaczeń geograficznych zajmuje się Urząd Patentowy RP. Tego rodzaju oznaczenia są aktualnie mniej popularne, choć być może się to zmieni. W planach jest uchwalenie nowej ustawy Prawo własności przemysłowej, która między innymi miałaby uprościć procedurę rejestracji krajowych oznaczeń geograficznych, tak aby zachęcić więcej przedsiębiorców do korzystania z tego rozwiązania.

Unijny system jakości produktów rolnych i spożywczych uregulowany został w Rozporządzeniu 1151/2012. Składają się na niego Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne oraz Gwarantowana Tradycyjna Specjalność. Różnią się one stopniem powiązania właściwości produktu z obszarem geograficznym. W przypadku Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności produkt nie musi być związany z określonym obszarem, chroniony jest natomiast tradycyjny skład i sposób produkcji. Polska zarejestrowała do dziś 44 produkty rolne i spożywcze, takie jak m.in. oscypek, rogal świętomarciński, jabłko grójeckie czy cebularz lubelski. Osobno, w Rozporządzeniu 2019/787, uregulowane zostały oznaczenia geograficzne napojów spirytusowych. Zarejestrowane zostały dwa polskie oznaczenia – Polska Wódka i wódka ziołowa z Niziny Północnopodlaskiej aromatyzowana ekstraktem z trawy żubrowej. Pełną listę chronionych produktów można zobaczyć w dostępnym online rejestrze eAmbrosia. Wnioski o rejestrację unijnych oznaczeń składane są za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa.

Czym na pierwszy rzut oka różni się oznaczenie geograficzne od znaku towarowego?

Znaki towarowe mogą mieć dowolną postać. Może to być słowo, grafika, kształt towaru, a nawet dźwięk. W przypadku oznaczeń geograficznych chronione są natomiast jedynie oznaczenia słowne. Muszą one wskazywać na pochodzenie geograficzne produktu – bezpośrednio, zawierając w sobie wskazanie kraju, regionu lub miejscowości (np. bryndza podhalańska, parmigiano reggiano, champagne) lub pośrednio (np. oscypek, feta).

Znak towarowy a oznaczenie geograficzne – kto może ich używać?

Znak towarowy co do zasady używany jest tylko przez jednego przedsiębiorcę uprawnionego z jego rejestracji. Istnieją także znaki wspólne (używane przez organizację reprezentującą interesy przedsiębiorców i jej członków lub przez osobę prawną prawa publicznego i osoby przez nią upoważnione na podstawie regulaminu znaku), a także znaki gwarancyjne (odróżniające towary certyfikowane przez właściciela znaku i używane przez podmioty spełniające kryteria określone w regulaminie znaku). Znaki towarowe wspólne i gwarancyjne mają jednak w obrocie gospodarczym znacznie mniejsze znaczenie niż znaki indywidualne.

Oznaczenia geograficzne są natomiast z założenia przeznaczone do jednoczesnego używania przez wiele osób. Wniosek o rejestrację oznaczenia składa grupa producentów z danego regionu (choć w wyjątkowych sytuacjach może też być to jedna osoba). Zarejestrowanego oznaczenia może natomiast używać każdy, kto spełnia wymagania określone w specyfikacji produktu. Produkt musi być wytwarzany na określonym obszarze geograficznym i w określony sposób, tak aby zapewnić jego najwyższą jakość. Nie jest konieczne, aby osoba, która chce używać oznaczenia geograficzna była członkiem grupy, która zgłosiła dane oznaczenie do rejestracji. Musi natomiast uzyskać świadectwo jakości potwierdzające zgodność procesu produkcji ze specyfikacją, wystawione przez wojewódzkiego inspektora lub jednostkę certyfikującą. Wyboru podmiotu kontrolującego dokonuje producent. W świadectwie jakości określa się termin jego ważności.

Ochrona oznaczeń geograficznych

Ochrona unijnych oznaczeń geograficznych jest dość szeroka. Zakazane jest nie tylko nieuprawnione używanie identycznych oznaczeń, ale także wszelkiego rodzaju niewłaściwe stosowanie, imitacja lub przywołanie (w szczególności w sytuacji, kiedy chroniona nazwa jest przetłumaczona lub towarzyszą jej określenia takie jak: „styl”, „typ”, „metoda”, „zgodnie z recepturą stosowaną”, „imitacja”), jak również wszelkie inne praktyki mogące wprowadzić konsumentów w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu. W wyroku z 2 maja 2019 r. (sprawa C-614/17) Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że przez każde przywołanie zarejestrowanej nazwy należy rozumieć również każde oznaczenie graficzne, które może przywodzić konsumentowi na myśl produkty objęte chronionym oznaczeniem. Oznaczenia graficzne mogą bezpośrednio przywodzić na myśl wyobrażenie produktów ze względu na ich bliskość konceptualną z taką nazwą. Sprawa dotyczyła queso manchego – hiszpańskiego sera z regionu La Mancha i oznaczeń słowno-graficznych nawiązujących do krajobrazów regionu i postaci Don Kichota powszechnie kojarzonej z La Manchą. W wyroku z 17 grudnia 2020 r. (sprawa C-490/19) Trybunał Sprawiedliwości orzekł natomiast, że w pewnych okolicznościach prawo Unii dotyczące oznaczeń geograficznych zakazuje powielania kształtu lub wyglądu chronionego produktu. Sprawa dotyczyła francuskiego sera Morbier, którego charakterystyczną cechą wyglądu jest pozioma czarna linia dzieląca ser na dwie części. Producent konkurencyjnego sera nie używał żadnych oznaczeń słownych podobnych do chronionej nazwy, jednak imitacja wyglądu sera została uznana za praktykę, która może wprowadzić konsumentów w błąd.

Podsumowanie

Oznaczenia geograficzne to doskonałe narzędzie do ochrony produktów, których jakość i renoma zależy od miejsca pochodzenia. Mogą służyć do ochrony zarówno produktów rolnych i środków spożywczych jak i produktów rzemieślniczych. Wielość oznaczeń i procedur związanych z ich uzyskiwaniem może niewtajemniczonych przyprawić o zawrót głowy. Niewykluczone, że częściowo zostaną one uproszczone przez zapowiedziane zmiany przepisów. Czekamy zatem z niecierpliwością na rozwój wydarzeń.