16 listopada 2023 r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2411 z dnia 18 października 2023 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych oraz zmieniające rozporządzenia (UE) 2017/1001 i (UE) 2019/1753.

Na jego mocy, od dnia 1 grudnia 2025 r. producenci towarów rzemieślniczych i przemysłowych będą mogli wnioskować o rejestrację oznaczeń geograficznych na podstawie jednolitego wniosku obowiązującego we wszystkich państwach członkowskich UE.

Regulacja ma za cel realizację obowiązków międzynarodowych wynikających z przystąpienia przez UE do Aktu Genewskiego Porozumienia Lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych.

Akt ten ustanawia instrumenty umożliwiające objęcie ochroną oznaczeń geograficznych m.in. produktów rzemieślniczych i przemysłowych. UE zobowiązana była przyjąć regulacje, które umożliwiają uzyskanie takiej ochrony.  Dotychczas w UE jednolitą ochroną oznaczeń geograficznych objęte były produkty rolne, środki spożywcze, napoje spirytusowe, wina oraz wina aromatyzowane.

W części państw członkowskich istnieją obecnie krajowe systemy ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych. Są one jednak bardzo zróżnicowane, a udzielana przez państwo ochrona obejmuje swoim zakresem tylko jego terytorium.

Nowe unijne normy mają na celu przede wszystkim zagwarantowanie spójnego systemu ochrony przed niewłaściwym wykorzystywaniem nazw lub tworzeniem niskiej jakości imitacji produktów, których jakość, renoma lub cechy charakterystyczne są ściśle powiązane z obszarem geograficznym, z którego pochodzą. Inne cele Rozporządzenia to m.in. wzmocnienie konkurencyjności producentów wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych, zwiększenie świadomości i dostępu konsumentów do autentycznych produktów wysokiej jakości, ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego w sektorach rzemiosła i przemysłu, a także wywarcie ogólnego pozytywnego wpływu na zatrudnienie, rozwój i turystykę w regionach wiejskich i słabiej rozwiniętych.

Produkty, którym będzie przysługiwać ochrona

Rozporządzenie ma zastosowanie do produktów rzemieślniczych i przemysłowych, które są zdefiniowane jako produkowane:

1. całkowicie ręcznie albo przy użyciu narzędzi ręcznych lub cyfrowych lub środków mechanicznych, jeżeli wkład pracy ręcznej jest ważnym elementem produktu końcowego lub
2. w sposób znormalizowany, w tym w ramach produkcji seryjnej i przy użyciu maszyn.

Ochrona oznaczeń geograficznych może być przyznana produktom rzemieślniczym i przemysłowym, które posiadają daną jakość, renomę lub inną cechę charakterystyczną związaną z ich pochodzeniem geograficznym.

By uznać produkt za posiadający jeden (lub kilka) z tych przymiotów, musi on spełniać łącznie trzy wymogi:

• pochodzić z określonego miejsca, regionu lub państwa;
• dana jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna produktu jest w głównej mierze wynikiem jego pochodzenia geograficznego oraz
• co najmniej jeden etap produkcji produktu odbywa się na wyznaczonym obszarze geograficznym.

Istnieje także przesłanka negatywna przyznania ochrony – produkt nie może być sprzeczny z porządkiem publicznym.

Za etapy produkcji w kontekście powyższych wymogów należy uznać etapy produkcji wskazane w specyfikacji produktu, dzięki którym produkt ma określoną jakość, renomę lub inną cechę charakterystyczną, o czym mogą decydować (w zależności od sytuacji) czynniki ludzkie, naturalne lub ich połączenie.

Uzyskanie ochrony

Na mocy Rozporządzenia, od 1 grudnia 2025 r. postępowanie rejestracji oznaczenia geograficznego będzie miało dwa etapy:

1. Etap krajowy – wnioskodawca składa wniosek o rejestrację oznaczenia graficznego do właściwego organu wyznaczonego przez państwo członkowskie, z którego pochodzi ten produkt. Organ rozpatruje wniosek pod kątem spełniania przez produkt oraz przez wnioskodawcę wymogów określonych w Rozporządzeniu, a także sprawdza czy wniosek zawiera wszystkie niezbędne informacje. Jeżeli po rozpatrzeniu wniosku organ stwierdzi, że nie spełnia on wymogów lub nie zawiera niezbędnych informacji, odrzuca go, w przeciwnym wypadku wszczyna krajową procedurę sprzeciwu. Na koniec organ sprawdza czy wniosek spełnia wymogi przedmiotowego rozporządzenia i wydaje decyzję pozytywną lub odrzuca wniosek.
2. Etap unijny – jeżeli organ krajowy wydał decyzję pozytywną, przedkłada wniosek w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), przed którym toczy się unijny etap postępowania. Urząd rozpatruje wniosek uwzględniając wynik etapu krajowego rejestracji. Urząd przeprowadza też procedurę sprzeciwu na poziomie UE.

Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku na etapie krajowym, Państwo członkowskie może przyznać wnioskodawcy tymczasową ochronę krajową oznaczenia geograficznego skuteczną od dnia złożenia w  EUIPO wniosku o rejestrację. Taka tymczasowa ochrona wywołuje skutki wyłącznie na terytorium państwa, które ją przyznaje i nie może mieć wpływu na rynek wewnętrzny ani na handel międzynarodowy.

Wnioskodawca

Oznaczenie geograficzne jest prawem wspólnym, które może (a nawet powinno) być wykonywane przez wszystkich kwalifikujących się producentów na określonym obszarze geograficznym pragnących przestrzegać specyfikacji produktu. Dlatego właśnie co do zasady wniosek o jego rejestrację ma przedkładać „grupa producentów”, którą Rozporządzenie definiuje jako dowolne stowarzyszenie, niezależnie od jego formy prawnej, składające się głównie z producentów, których działalność związana jest z tym samym produktem.

Od tej zasady istnieją dwa wyjątki:

1. wnioskodawcą może być pojedynczy producent, gdy spełnione są dwie przesłanki:

• jest on jedynym producentem, który chce złożyć wniosek;
• wyznaczony obszar geograficzny został zdefiniowany jako określona część terytorium (nie zaś poprzez odniesienie się do terenu lub zakładu należącego do takiego producenta), a jego cechy charakterystyczne znacznie różnią się od cech obszarów sąsiadujących lub też cechy charakterystyczne danego produktu różnią się od cech charakterystycznych produktów produkowanych na sąsiednich obszarach geograficznych;

2. za wnioskodawcę można także uznać podmiot prawa publicznego realizujący zadania publiczne na poziomie lokalnym lub regionalnym lub podmiot prawa prywatnego wyznaczony przez państwo członkowskie. W przypadku produktu pochodzącego z transgranicznego obszaru geograficznego, kilku wnioskodawców z różnych państw członkowskich, z państw członkowskich i państw trzecich lub z państw trzecich może złożyć wspólny wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego dotyczącego takiego produktu.

Do wniosku należy załączyć specyfikację produktu, której dokładną zawartość określają przepisy rozporządzenia.

Zakres ochrony

Zgodnie z rozporządzeniem, oznaczenia geograficzne wprowadzone do rejestru unijnego są chronione przed:

1. wszelkim bezpośrednim lub pośrednim stosowaniem w celach handlowych oznaczenia geograficznego w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, w przypadku, gdy produkty te są porównywalne z produktami objętymi rejestracją lub w przypadku, gdy stosowanie danej nazwy wykorzystuje, osłabia lub umniejsza renomę tego chronionego oznaczenia geograficznego lub działa na szkodę tej renomy;
2. wszelkim niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem nazwy chronionej jako oznaczenie geograficzne, nawet jeżeli prawdziwe pochodzenie produktów lub usług jest podane lub jeżeli chronione oznaczenie geograficzne jest przetłumaczone lub towarzyszą mu określenia, takie jak: „styl”, „typ”, „metoda”, „jak produkowane w”, „imitacja”, „smak”, „aromat”, „jak” lub im podobne;
3. wszelkimi innymi fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd oznaczeniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych cech charakterystycznych produktu, które są podane na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiałach reklamowych, dokumentach lub informacjach zamieszczonych na interfejsach internetowych odnoszących się do produktu, a także pakowaniem produktu w pojemniki mogące stwarzać błędne wrażenie co do ich pochodzenia;
4. wszelkimi innymi praktykami, które mogłyby wprowadzać konsumenta w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

Wygaśnięcie aktualnej krajowej ochrony

Działania UE zmierzają do ujednolicenia systemu ochrony. Rozporządzenie przewiduje, że do dnia 2 grudnia 2026 r. ustanie indywidualna, krajowa ochrona oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych.

Do tego czasu, zainteresowane państwa członkowskie mają poinformować Komisję i EUIPO, które z ich prawnie chronionych nazw lub, w przypadku państw członkowskich, które nie mają systemu ochrony, które z ich nazw ugruntowanych przez stosowanie zamierzają zarejestrować i objąć ochroną na podstawie Rozporządzenia. W oparciu o takie oświadczenie, państwo członkowskie może przedłużyć ochronę krajową produktu do czasu zakończenia procedury rejestracji na poziomie unijnym i do czasu, kiedy decyzja stanie się ostateczna.

W przypadku przyznania ochrony unijnej dzień, w którym odpowiednie państwo członkowskie poinformowało Komisję i EUIPO uznaje się za pierwszy dzień ochrony na podstawie nowego rozporządzenia.

Opłaty

Państwa członkowskie mogą pobierać opłaty na pokrycie kosztów etapu krajowego rejestracji. Nie są one jednak dokładnie określone w Rozporządzeniu, które reguluje jedynie, że muszą one być rozsądne, proporcjonalne, muszą uwzględniać sytuację MMŚP (aby wspierać konkurencyjność producentów) i nie mogą przekraczać kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem zadań na podstawie Rozporządzenia.

EUIPO pobiera opłaty jedynie za procedurę rejestracji bezpośredniej, procedurę dotyczącą oznaczeń geograficznych z państw trzecich oraz za odwołania do izb odwoławczych EUIPO. Komisja ma dookreślić ich wysokość w aktach wykonawczych.

Pełny tekst Rozporządzenia dostępny jest tutaj:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=OJ:L_202302411&qid=1699845647484